9 اردیبهشت 1398
روز گذشته معاون وزیر خارجه در برنامه گفتگوی ویژۀ خبری شبکه دو در تشریح اقدامات ایران در برابر بد عهدیهای برجامی، نسبت به اخراج پناهجویان مقیم ایران در صورت تداوم فشارهای اقتصادی اخیر و به طور مشخص به صفر رسیدن صادرات نفت، هشدار داد. از آمار و ارقام ارائه شده که بگذریم (که به جای خود جای بررسی دقیق دارد) نفس طرح این موضوع از نظر من به شدت قابل نکوهش است.
اگر چه به نظر نمیرسد ایران در مقطع کنونی به دنبال نقد سیستم بینالمللی پذیرش پناهجویان بوده باشد، اما با فرض این که این گونه بوده است، روش ارائه شده برای اصلاح این سیستم قابل قبول نیست. البته کشورهای جهان از نظر ثروت و منابع در یک سطح نیستند. از طرفی کشورهای مختلف، از طریق ایجاد و دامن زدن به جنگهای ویرانگر، سهم یکسانی در ایجاد موجهای پناهجویان نیز ایفا نمیکنند. بنابراین میتوان از برخی کشورها توقع بیشتری در زمینه پذیرش سهمی بزرگتر در تامین امنیت و زندگی پناهجویان داشت. این مسئله البته باید در مجامع بینالمللی و با روندهای مختلف حقوقی پیگیری شود و در حوزۀ اطلاع رسانی نیز مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
ایران میزبان بدی برای پناهجویان بوده است، از مشکلات مجوز اقامت و شهروندی تا موانع تحصیل در مقاطع مختلف و… در چنین شرایطی عذرخواهی و تلاش برای جبران گذشته را وظیفۀ خود و ارگانهای رسمی کشور میدانم. بحث تازه مطرح شده هم در راستای میزبانی بد ما قرار میگیرد. بیان رسمی و عمومی چنین مسائلی تشویش و نگرانی قابل توجهی در جامعۀ پناهجویان ایجاد میکند. بر هم ریختن آرامش بخشی از جامعه از طرف هیچ مقام رسمی و غیر رسمی قابل پذیرش نیست و باید به صورت جدی پیگیری و بررسی شود. بحثهای دیگر در نقد اظهار نظر اخیر صرفاً جانبی است، اگر نه همین مقدار در رد تمام و کمال صحبتهای مطرح شده کفایت میکند.
در حالی که ایران سعی کرده است در عرصۀ بینالمللی و در موضوع برجام، به لحاظ اخلاقی در جایگاه مظلوم قرار گیرد بیان رسمی چنین طرح منزجر کنندهای میتواند در تضاد با این روند تفسیر شود. به نظر نمیرسد ایران، حتی در صورت به صفر رسیدن صادرات نفت (که به خودی خود امر بعیدی است) در اجرای طرح اشاره شده جدی باشد. به این ترتیب قصد وزارت خارجه استفادۀ ابزاری از این موضوع برای فشار مستقیم یا غیرمستقیم بر آمریکا و اتحادیۀ اروپا است. برای مثال اگر حدود سه میلیون نفر مقیم ایران در مدتی کوتاه قصد کوچ به افغانستان را داشته باشند، شرایط دشوار مدیریتی برای آن کشور ایجاد خواهند کرد. به همین ترتیب انتظار میرود دولت افغانستان با دولت آمریکا برای پرهیز از چنین شرایطی وارد مذاکره شود. از طرف دیگر اگر ایران در پذیرش پناهجویان (که احتمالاً با توجه به شرایط موجود جمعیت زیادی نخواهد بود) سختگیرانهتر عمل کند، یا در عبور پناهجویان از خاک ایران به سمت اروپا سادهگیرانهتر عمل کند، به صورت بالقوه میتواند برای اروپا چالش مدیریتی جدیدی ایجاد کند. تهدیدی که مشابه آن را ترکیه در اوج جنگ سوریه به اجرا گذاشت و سعی کرد امتیازاتی را از اتحادیۀ اروپا بگیرد. یک تفاوت اساسی در مقایسۀ ایران و ترکیه در این زمینه عدم وجود مرز مشترک ایران با اروپا است. به بیانِ دیگر چنین چالشی از جانب ایران ابتدا متوجه ترکیه و سپس متوجه اروپا خواهد شد. با توجه به واقعیات موجود، به نظر نمیرسد تهدیدات بالا در تامین منفعت مشخصی برای ایران با توفیق مواجه شود.
Mehrdad Shahabi | مهرداد شهابی 